Сите знаеме за déjà vu, оној чуден чувство дека веќе сме доживеале нешто што всушност се случува првпат. Но, научниците открија дека постои и спротивност – феноменот „jamais vu“, кога позната реч, лице или место ненадејно ни делуваат целосно странски и нереално. Новото истражување, наградено со Нобелова награда за литература, покажува дека овој феномен открива фасцинантни механизми на нашето памтење и функционирање на мозокот.
Déjà vu: Прозорец во системот на паметење
Според истражувачите, déjà vu се јавува кога дел од мозокот задолжен за препознавање на познатото „се десинхронизира“ со реалноста. Овој осет е вид „факт-чек“ на системот за паметење, сигнал кој нè предупредува на несогласување помеѓу стварноста и внатрешното чувство на познатост.
Jamais vu: кога познатото станува странско
За разлика од déjà vu, „jamais vu“ се јавува кога нешто што ни е познато ненадејно делува необично или нереално. Примери се: познато лице кое ненадејно ни изгледа странски, музичари кои се „губат“ во добро позната мелодија, или секојдневни ситуации како возење автомобил кога педалите или инструментацијата на кратко ни делуваат чудно и непознато.
Експерименти: зборови кои ја губат смислата
Истражувачите спровеле експерименти каде студентите повеќепати пишувале исти зборови. По околу 33 повторувања, 70% пријавиле чувство што одговара на дефиницијата на „jamais vu“ – зборовите почнале да им делуваат чудно и безсмислено. Во друг експеримент, користеле најчест збор на англиски јазик „the“; 55% од учесниците морале да го прекинат задачата бидејќи зборот станал нелогичен и стран.
Историја и научно објаснување
Феноменот бил забележан уште во 1907 година, но новото истражување додава димензија на губење на смислата преку повторување, поврзано со посебен осет – „jamais vu“. Најприфатеното научно објаснување е „сатаурација“ – кога одредена претстава во мозокот е преоптоварена до степен да ја губи смислата.
Безбедносен вентил на мозокот
Научниците веруваат дека „jamais vu“ делува како „reset“ на мозочниот систем, сигнал кој нè изведува од прекумерно автоматски и повторувачки процес. Така мозокот останува флексибилен и подготвен да ја насочи вниманието кон она што е навистина важно во моментот.
За ова истражување, авторите добија Ig Nobel награда за литература – признание за истражувања кои „прво ве насмевнуваат, а потоа ве тераат да размислувате“.
