Одлуката на украинскиот претседател Володимир Зеленски да стави под владина контрола две клучни антикорупциски институции – Националното антикорупциско биро (НAБУ) и Специјалното антикорупциско обвинителство (САПО) – предизвика силен отпор во Брисел и револт на улиците во Киев. Иако одлуката беше повлечена само еден ден подоцна, прашањата за демократијата и транспарентноста во Украина стануваат сè погласни.
Зеленски првично најави дека надзор над антикорупциските тела ќе има државниот обвинител, кого го назначува токму тој. Официјалната причина – сомнежи за проруски влијанија во институциите, откако двајца функционери од НAБУ беа уапсени под обвинение за врски со Русија. Но критичарите тврдат дека Зеленски преминал црвена линија.
„Во момент кога Украина се потпира на финансиска и политичка поддршка од ЕУ и Западот, вакви потези само ја подриваат довербата“, вели политичката аналитичарка Мирјана Ракиќ.
Во меѓувреме, неколку стотини граѓани протестираа пред кабинетот на Зеленски, меѓу нив и градоначалникот на Киев и негов политички ривал, Виталиј Кличко.
Избори што не се случуваат
Покрај борбата со корупцијата и инвазијата од Русија, Украина се соочува и со „празнина на легитимитетот“. Од почетокот на воената состојба во февруари 2022 година, земјата не одржала ниту парламентарни ниту претседателски избори. Мандатот на Зеленски истече минатата година, а редовните избори не се одржаа ниту за парламентот, чиј состав е ист од 2019 година.
Според законот, избори не можат да се организираат додека трае воената состојба – моментално продолжена до 5 ноември. Но без избори и демократски легитимитет, се отвора простор за концентрација на моќ, што предизвикува сомнежи и во земјата и надвор од неа.
„Голем проблем е долгиот временски распон без избори. Разбирливо е војна, но тоа не значи дека институциите треба да се подредат на волјата на еден човек“, вели Ракиќ.
Каде завршуваат парите?
Најчувствителното прашање останува – како се трошат милијардите што пристигнуваат во Украина? Пари за хуманитарна помош, воена опрема, обнова… но и за функционирање на институциите. Ракиќ предупредува дека тоа е „минско поле“.
„Секогаш постои ризик дел од тие средства да завршат таму каде што не треба. Ако контролата е во рацете на личност блиска до власта, довербата кај граѓаните паѓа, а тоа ги поткопува реформите“, објаснува таа.
Иднината неизвесна
Иако Зеленски ја повлече спорната одлука и најави дека антикорупциските институции ќе продолжат со работа „без руски влијанија“, штетата во довербата веќе е направена. Европската Унија внимателно го следи секој потег, бидејќи борбата со корупцијата е еден од клучните услови за пристапување во Унијата, но и за континуираната финансиска поддршка.
„Во овие услови, невозможно е дури и да се замисли како би се организирале избори – луѓето не можат безбедно да стигнат до избирачките места, а Русија може намерно да ги таргетира. Но тоа не значи дека треба да се укине демократијата“, заклучува Ракиќ.
Ситуацијата покажува колку е тешко да се балансира меѓу воена реалност, борба против корупција и потребата од демократски легитимитет – особено кога влогот е иднината на цела држава.
