Европа влезе во новата етапа на индустриска политика – рударството повторно стана приоритет. Со усвојувањето на Законот за критични суровини и амбицијата да ја намали зависноста од увоз од трети земји, Унијата ја врти својата економска агенда кон сопствените рударски капацитети, рециклирањето и локалната преработка. Во оваа рамка рударската индустрија добива нова улога: не само како снабдувач на метали, туку и како клучен дел од енергетската транзиција, индустриската автономија и безбедноста на синџирите на снабдување.
Растот на интересот за рударството паралелно отвори и нов парадокс, додека Европа, па и светот бара повеќе критични минерали за енергетската транзиција, инвестициите и политичката поддршка се движат бавно и селективно. Затоа повторното градење на довербата кај инвеститорите и отклучување на потенцијалот за истражување ќе бидат и во фокусот на Metals & Mining Summit што „Фајненшл тајмс“ ќе го одржи во Лондон на 9 и 10 октомври. Настанот традиционално ја отвора Неделата на LMB (London Metal Exchange), што е најголемиот годишен собир на глобалната индустрија за метали организиран од Берзата и е препознаен како централниот светски форум за трговија, прогнози и договори во металната индустрија.
Темите што ќе доминираат на лондонскиот самит се како да се унапредат преработките на металите надвор од Кина, геополитичките влијанија, раст на инвестициите и одржливост, како и повторно градење на довербата кај инвеститорите. Овие теми се рефлексија на подлабоките структурни предизвици кои се пред секторот и во Европа.
Бакарот во центарот на вниманието
Бакарот е „критичниот метал“ без кој енергетската транзиција не може да напредува. Но токму кај него се бележат најголеми потреси. Аналитичарите на „Голдман Сакс“ веќе ги ревидираа прогнозите за 2025 и најавија дека годинава нема да има вишок, туку дефицит на пазарот. Паралелно, Меѓународната агенција за енергија (IEA) предупредува дека под сегашните политики до 2035 година ќе недостига околу 30% од глобалните потреби за бакар. Тоа ја прави оваа суровина стратегиски најважна за електричните мрежи, обновливите извори и производството на електрични возила. Односно без нови инвестиции, рударството нема да може да ги следи темпото и амбициите на зелената економија.
Геополитички фактори и „ресурсен национализам“
Освен пазарните флуктуации, рударството е под силно влијание на политиката. Западните економии бараат начини да ја намалат зависноста од Кина во преработката и топењето на метали, додека земјите производители сè почесто прибегнуваат кон квоти и забрани за извоз.
На пример, Демократска Република Конго, која обезбедува над две третини од светскиот кобалт, најави квоти за извоз што од 2026 година ќе бидат речиси преполовени во однос на 2024. Конго по седуммесечна забрана го рестартира извозот на кобалт, но со квоти кои ќе ја дестабилизираат понудата за автомобилската индустрија и производителите на батерии, кои веќе бараат алтернативи во хемијата на катоди и нови региони за снабдување.
Ваквите геополитички состојби влијаат врз големите компании да внимаваат во поглед на нови вложувања, иако побарувачката расте. Приоритет им се постојните рудници, деблокирање на дозволи и внимателно следење на еколошките и социјалните стандарди. Соработката и партнерството со локалните заедници, управувањето со водните ресурси и заштитата на биодиверзитетот се веќе клучни параметри за тоа дали проектот ќе биде прифатен од инвеститорите.
Европа: од увозна зависност до стратегиска автономија
Европа е соочена со голем предизвик затоа што побарувачката за метали расте, а производството и преработката се концентрирани во неколку земји надвор од континентот.
Стратегијата на ЕУ е јасна – да се поттикне локално рударство и да се инвестира во преработка и рециклирање. Според анализите, европскиот пазар за рударска опрема ќе расте со просечна стапка од 5,2% годишно до 2034 година, што отвора простор за нови технологии, електрификација на рудниците и автоматизација на процесите.
Импликации за Македонија
Иако Македонија не е голем производител на бакар или кобалт, глобалните текови директно влијаат и врз сите наши рудници. Ценовните шокови на меѓународните берзи ги одредуваат приходите од извоз, кои пак се значаен извор на девизи и локален економски развој.
Рударството кај нас главно се потпира врз оловно-цинкови руди. Во североисточниот басен, „Булмак 2016“ е оператор на оловно-цинковите рудници Злетово и Тораница — два историски столба на домашното рударство со над 600.000 тони произведена руда во 2024 година. Во близина е и рудникот „Саса“ во Македонска Каменица кој лани преработил околу 760 илјади тони руда.
Овие капацитети се важен индикатор дека олово-цинкот останува конкурентен, особено кога цените на LME се нестабилни и брзо променливи, а пазарите бараат сигурни и следливи залихи.
Свој импакт во рударството има и бакарот. Во југоисточниот појас околу Радовиш, „Бучим“ и новиот рудник „Боров Дол“ го држат бакарниот темел на државата. Отворањето на „Боров Дол“ ја продолжува животната доба на експлоатацијата. Два проекти за отворање на нови рудници за бакарна руда се Иловица-Штука, кој е заглавен во правните лавиринти во државата, и Плавица.
За сите компании во секторот е важно дека ќе мора да ги следат глобалните трендови: транспарентност, еколошки стандарди и стабилни договори со заедниците. Токму тоа ќе ја одреди нивната конкурентност во услови кога глобалниот капитал е внимателен, а европските купувачи и финансиски институции сѐ поексплицитно ги условуваат договорите со ESG-перформанси и транспарентни податоци.
Извесно е дека рударството во 2026 ќе остане меѓу најдинамичните сектори – со мешавина од недостиг на критични минерали, политички одлуки кои го кројат пазарот и инвеститори кои бараат дисциплина и долгорочна сигурност. За Македонија, иако индиректно, тоа значи и поголем притисок за усогласување со глобалните стандарди и шанса да се позиционира како стабилен регионален играч во време на нестабилни пазари.
