Најновата дипломатска криза меѓу Москва и Баку го потресе постсоветскиот простор, сигнализирајќи сериозен пресврт во односите меѓу Русија и нејзините традиционални партнери на Кавказот. Инцидентот што ја распламти ситуацијата — уривање на азербејџански патнички авион со руски проектили во декември 2024 година — беше само искра во долго тлеечката напнатост.
Во последните денови дојде до сериозно заострување: Русија уапси неколку азербејџански државјани во Екатеринбург, двајца од кои починаа по испитување од ФСБ, додека Азербејџан возврати со апсење на вработени во руската медиумска куќа „Спутник“ во Баку, под обвиненија за шпионажа и трговија со дрога. Тоа е чекор што Москва не го очекуваше – и кој открива нова самодоверба и решителност кај азербејџанските власти.
„Азербејџан јасно покажува дека веќе не сака да биде попустлив помал брат“, вели аналитичарот Максим Трудољубов од Вашингтонскиот Кенан институт. Според него, Москва полека но сигурно го губи своето влијание во регионот, додека Баку станува сè понеовисен и поагресивен во надворешната политика.
Клучниот фактор зад новата надворешна ориентација на Азербејџан е Турција. Анкара, која веќе е длабоко вкоренета во воени, политички и економски врски со Баку, сè повеќе се позиционира како доминантна сила на Јужен Кавказ. Турската поддршка во конфликтот за Нагорно Карабах, а сега и потегот за историско помирување со Ерменија, го зајакнуваат турскиот статус како главен регионален арбитер – на сметка на Русија.
Русија, ослабена од војната во Украина и економските санкции, сè потешко успева да го одржи влијанието на просторот кој некогаш го контролираше преку стратегија на поделби – особено меѓу Баку и Ереван. Сега, кога и Ерменија сѐ повеќе ѝ се оддалечува, Кремљ останува без традиционалните алатки за контрола.
Азербејџан, како енергетска сила со значајни извозни капацитети на гас и нафта, има економска моќ да дејствува самостојно. Дополнително, геополитичката реалност – со Русија ангажирана во Украина и ограничена во меѓународната дипломатија – му овозможува на Баку да ја зајакне својата позиција. Дури и руските провладини медиуми признаваат дека „Русија не може остро да одговори“, а нејзините безбедносни и дипломатски капацитети се растегнати до крајни граници.
Растечкото анти-руско расположение во Азербејџан, сведочено преку откажување на културни настани и намалување на образовните програми на руски јазик, е дополнителен доказ за системска промена. Апсурдна ситуација – во која Русија на свадби дели мобилизациски повици на азербејџанската дијаспора – дополнително ги вжештува тензиите.
Иако кризата може привремено да се „смири“ од прагматични причини, аналитичарите предупредуваат дека симболички, Путин претрпе тежок удар. Случувањата во Баку се уште една потврда дека некогашниот „руски двор“ се распаѓа, а новите регионални играчи – со поддршка од Турција, Кина и Западот – почнуваат да поставуваат нови правила.
