Овој громогласен благовестител на Богочовекот Христос и на Неговото спасоносно Евангелие, е по потекло од Антиохија Сириска и живеел во времето на царевите Диоклецијан (284-305 г.) и Максимијан (286-305). Уште од млади години тој се разгорел со љубов кон Христа и ревносно ги исполнувал Неговите заповеди. Живеејќи строг подвижнички живот, блажениот Еразмо постигнал такво совршенство што, подобно на славниот пророк Илија, преку гавраните добивал храна од Бога, животните доаѓале во неговата пештера и ангели зборувале со него. Бил обдарен и со дарот на чудотворство. Поради својот свет живот – против својата волја – бил поставен за архиереј на Антиохија, иако сѐ уште бил млад.
Во тоа време „обожувањето“ на царевите достигнало крајни размери. Диоклецијан се нарекувал „владетел и бог“ и безмилосно ги уништувал светите христијански книги, црковните храмови и луѓето коишто се спротивставувале на неговиот идолопоклонички култ. Поради таквите жестоки прогони на Христијаните, Свети Еразмо го оставил својот архиерејски престол и се повлекол во пустината на Ливанската Гора , каде што продолжил со својот подвижнички живот. Со Божја помош тој направил многу чудеса на планината Ливанон.
Еден ден, после седумгодишниот престој во пустината, тој слушнал ангелски глас од небото:
– Еразмо, никој ако спие нема да ги победи непријателите. Оди во твојот град, и бори се јуначки и ќе ги победиш непријателите.
После овие ангелски зборови, Еразмо отпатувал кон своето архипастирско место.
Во името на Христа тој во Антиохија ги изгонувал демоните од опседнатите човечки души, исцелувал тешко болни луѓе и извршил многубројни чуда. Народот счудоневиден пред Божјата сила што се пројавувала преку необичните дела на Свети Еразмо, наголемо се покрстувал.
Разлутен од смелоста на светителот и неговиот голем апостолски дар, со што покрстил многу луѓе, царот Диоклецијан, наредил да го доведат пред Сенатот, каде што го подложил на строго испитување. Вдахновен од Светиот Дух, Свети Еразмо храбро одговарал во остриот дијалог и со својата мудрост го разбеснил царот. Неговата телесна убавина, сообразна на духовната, оставале впечаток на човек со ангелски лик – смирен и благ, со очи како сончеви зраци и умилен глас. Тој отворено исповедал пред сенатот дека е Христијанин и дека верува во Единиот Бог Седржител и Творец и дека нема да принесе жртви на нивните идоли. Диоклецијан се обидувал да го наговори да се откаже од својот Бог, ветувајќи му слава и огромни богатства. Но Свети Еразмо, со својата непоколеблива вера и љубов кон Христа, не само што ги одбивал предлозите на царот, туку отворено го нарекувал „измамник на душите“, „син на ѓаволот, од кого Бог ќе бара отчет на дното од адот“.
Изобличен, царот многу се разгневил и наредил да го тепаат Светителот со стапови, да го камшикуваат со оловен камшик, да му го кинат месото со железни клешти… Но за чудо, никаква трага од рана не останувала на неговото тело. Дури и тогаш кога слугите на царот го потуриле со зовриен катран и смола, Ангел Господов го ладел неговото тело и тоа останувало неповредено, не чувствувајќи никаква болка.
Сенатот, счудоневиден од тие Божествени чуда, настојувал кај царот да го пушти праведниот човек и епископ на градот, преку кого очигледно дејствувал христијанскиот Бог. Но кога веднаш потоа фатил силен земјотрес и една третина од народот загинал, заблудениот Диоклецијан за несреќата го обвинил Свети Еразмо, сметајќи дека тој ги разгневил неговите богови. Затоа наредил да го затворат во темница и да го оковаат со многу тешки синџири и лично тој, со својот прстен, ја запечатил вратата од затворот. Свети Еразмо цела ноќ пламено Му се молел на Господа, Кој ги спасува сите што се надеваат на Него, за да ја прослави Својата доброта и да го ослободи од непријателите.
Одеднаш необична светлина го исполнила затворот и се чул глас Божји, Кој го уверувал Христокопнежливиот Еразмо дека Господ Исус Христос е со него и го охрабрувал да истрае до крајот. Тогаш железните окови се истопиле и паднале од него. Тој се исправил и почнал да Го слави Господа, молејќи Му се да се смилува на Својот слуга и да го спаси. Како на врховниот апостол Петар, така и на овој Божји слуга, Ангел Господов му се појавил пред него и го повикал да излезе од затворот и да се засолни на сигурно место.
Кога утредента царот дошол, ја нашол вратата на затворот запечатена како што и ја оставил, но внатре не го нашол Христовиот маченик, туку само стопените окови. Царот се исплашил и не знаел што да му одговори на народот, кој од него го барал својот епископ.
Воден од Ангелот, Христоносниот Архиереј стигнал до западните краеви на Балканскиот полуостров во градот Лихнид (денешен Охрид). Тука тој ја вршел својата апостолска мисија десетина години (о. 293 – 303 г.). Ревносно го проповедал Христовото Евангелие и со Божјата помош и сила правел многубројни чуда: болни оздравувале, слепи прогледувале и хроми проодувале. А кога со својата молитва го воскреснал синот на некој човек по име Анастасиј, восхитениот народ нашироко ја прифатил христијанската вера, уништувајќи ги идолските жртвеници на коишто дотогаш им се поклонувале. Така Светиот рамноапостол Еразмо, откако го крстил Анастасиј со неговото семејство, покрстил и над 40 000 луѓе во бистрите води на белото Охридско Езеро.
Поради сето тоа, паганскиот судија Проб го обвинил како маѓепсник кај царот Максимијан, кој во тоа време престојувал во Илирија. Царот пратил неколкумина од своите поданици и им заповедал да го доведат Еразмо. И тука како и во Антиохија, Свети Еразмо бил подложен на долго испитување и жестоко измачување. Заради неговата непоколеблива вера во Господа Исуса Христа, дејството на Божјата сила и пројавата на Божјата помош над него, тука биле уште поубедливи и по очигледни. На царското прашање кој е тој и на кој Бог Му се поклонува, Светителот не му одговорил. Разгневен, тиранинот му се заканил дека ќе го распне на крст, ако не принесе жртви на идолите и наредил да го тепаат по лицето. Светителот го прашал:
– Зошто ме тепаат?
Тиранинот му одговорил:
– Затоа што не им се поклонуваш на боговите.
Маченикот го прашал:
– А на кои богови да им се поклонам? Јас Му се поклонувам и Му служам на мојот Господ Исус Христос, а ти кажи ми на кој друг бог да му се поклонувам.
Израдуван од тоа, царот го одвел Маченикот во храмот на Ѕевс. Светителот Му се помолил на Бога и го прашал царот:
– А на кој бог сакаш да му се поклонам?
Царот му го покажал бакарниот кип на Ѕевс, висок 12, а широк шест лакти, целиот обложен во златна наметка. Свети Еразмо Му се помолил на Бога и остро го погледнал идолот и – о, какво чудо! – во истиот миг кипот паднал и се скршил на парчиња, во храмот пламнал оган и изгорела голема толпа идолопоклоници, а од идолот излегла страшна ламја што го исплашила народот. Престрашениот народ, нападнат од змејот, паднал пред нозете на Светителот, молејќи се:
– Слуго на Севишниот Бог, спаси нѐ од опасноста на змејот!
Светителот им рече:
– Поверувајте во Господа мојот Бог Исус Христос и ќе се спасите.
Народот веднаш извикал:
– Се поклонуваме и веруваме на твојот Бог што ти го проповедаш!
Облечен во благодатта на Светиот Дух, Светителот ја прекрстил ламјата и од крстната сила таа умрела и голем број луѓе поверувале во вистинскиот Бог – Христос и биле крстени од Светителот.
Идолопоклоничкиот цар, изобличен и посрамен, се вратил во својот двор и на војниците им наредил да убијат околу дваесет илјади луѓе што ја примиле христијанската вера. По наредба на богопротивниот цар, на Свети Еразмо најпрво му облекле вжарено бакарно одело, потоа го положиле на усвитен железен одар и нозете му ги приковале со клинци за земјата. Одарот го заградиле со дрва и го запалиле, а него го поливале со смола и масло. Но со помош на Божјата благодат, оделото веднаш се изладило, а огнот и клинците воопшто не му наштетиле и Светителот останал неповреден. На крај, Свети Еразмо бил фрлен во темница, но таму му се јавил светиот Архистратиг Михаил и го ослободил од затворските ѕидини.
Тогаш Ангелот Божји го зел Светителот и го однел во Кампанија, во градот Формија , каде што тој со пламена ревност го продолжил своето апостолско дело и го проповедал Евангелието на луѓето. И овде тој неуморлив Рамноапостол привел многумина кон верата во вистинскиот Бог. Но, исцрпен од долгото напорно патување и од измачувањата на коишто многупати бил изложуван, Божествениот маченик Еразмо се повлекол во една пештера каде што се подвизувал сѐ до својата смрт.
Пред смртта, тој трипати се поклонил кон Исток и со кренати раце Му се молел на Бога – да биде милостив кон сираците и вдовиците, да им ги прости гревовите и да им подари вечен живот на сите оние што со вера ќе го повикаат неговото име и го слават неговиот свет спомен; и ако се во опасност на море, на реки и на кое било друго место – да се спасат. По завршувањето на молитвата се слушнал глас од небото:
– Нека ти биде така како што молеше, мој возљубен Еразмо!
Сиот радосен, Светителот уште еднаш погледнал кон небото и видел венец на славата како се спушта на неговата глава, а веднаш потоа видел хорови од ангели, апостоли и маченици коишто доаѓале за да ја примат неговата света душа. На крајот тој извикал: „Господи, прими го мојот дух!“ Така си заминал од овој минлив свет Божјиот угодник Еразмо, на 2 јуни 303 година.
Тогашниот епископ Проб го погребал свети Еразмо „на западната страна од градот“ каде што потоа бил подигнат соборен храм посветен на „Свети Еразмо, Епископ и Маченик“. Тој храм бил урнат при продорот на Сарацените во Формија, во 846 година, кога чудотворните мошти на Светителот биле тајно пренесени во Гаета и скриени во црквата „Света Марија“. Покасно тие свети мошти, по Божја промисла, биле најдени од епископот на градот и погребани во олтарот на црквата. Светителот продолжил да прави чуда, не само на местото каде што сега почива, туку и на местото каде претходно бил погребан.
Во близината на градот Охрид и денес постои пештерата во која се подвизувал Свети Еразмо, со црква посветена на него, каде што се пројавува големата сила на Божјиот угодник, Еразмо Свештеномаченик. По молитвите на Твојот угодник архиереј и чудотворец, Свети Еразмо Охридски, Христе Боже наш, помилуј нѐ, прости ни ги нашите прегрешенија и спаси нѐ! Амин.
