Црквата во селото Ербеле се реставрира преку проект на Институтот за културно наследство. Фотографија: Сами Цури
Во селата oбласта Поле помеѓу Маќеларе и Дебар има 3 села и тоа: Ербеле, Горно Крчиште и Долно Крчиште, црквите од византискиот период преживеале благодарение на грижата на православните и муслиманските верници, наследувајќи ја вредноста на религиозниот соживот.
Среде благ рид опкружен со дрвја во селото Ербеле во Дибра, меѓу зеленилото се појавува мала камена градба, некогаш покриена со ќерамиди.
Жителите ја знаат како Црквата свети Преображението, првокласен културен споменик во Албанија, кој со векови е зачуван не само како предмет на богослужба, туку и како доказ за религиозен соживот меѓу жителите на областа.
Ербеле, Горно Крчиште се две села во Дибра кои сè уште зачувуваат цркви од византискиот период, иако само последните две православни семејства од седумдесетте што претходно биле попишани остануваат во селото.
Еден од нив, Андон Постоли, за БИРН вели дека никогаш не ја оставиле црквата „сама“, и покрај строгата забрана за религија за време на комунистичкиот режим, благодарение и на поддршката од соселаните од исламската вероисповед.
„Ги крстив моите деца тајно, дома. Стравот беше голем, но не можевме да се откажеме од традицијата. Добро се сеќавам кога ги затворив вратите, за да не нè види никој“, се сеќава Постоли.
„Тајно ја чувавме црквата, иако беше многу оштетена. Наместо да се грижи за неа, лицето назначено од партијата дури и не се приближи, додека една селска дама си ја вршеше работата без да биде видена“, додаде тој.
Неговата сопруга, Јонка Постоли, продолжува да се грижи за селската црква. За време на комунистичкиот режим, таа тајно одеше во црквата да пали свеќи.
„На празникот 18 август, не се собираме само ние православните, туку и муслиманите од селото. Ова е наш заеднички празник“, гордо вели Јонка.
Со години, Андон и Јонка Постоли испраќаат писма до албанските институции, барајќи интервенција за обнова на оштетената црква. Сами во стан на врвот од селото, тие велат дека пронашле донатори кои се подготвени да помогнат во поправката на црквата, но интервенцијата не била дозволена бидејќи зградата била прогласена за споменик на културата.
И покрај одложувањата и бирократијата, Јонка вели дека нивните молитви биле слушнати и дека обновата на црквата Преображение се спроведува преку проект на Националниот институт за културно наследство.
Интервенциите вклучуваат консолидирање на темелите, реставрација на фасадите и пукнатините, како и зачувување на оригиналните елементи на таванот и фреските, кои, иако оштетени, остануваат историски докази. Инвестицијата од околу 30.000 евра има за цел да спаси споменик кој датира од 11-12 век.
„Доколку немаше интервенција, мал земјотрес целосно би го уништил“, вели Гентијан Мола, техничар во компанијата што ги изведува реставраторски работи.
Наставникот по историја Газмир Сејди ја смета црквата „Преображение Господово“ во Ербеле за еден од најретките споменици на културното наследство во североисточна Албанија. Според него, оваа црква, заедно со комплексот цркви во Горно Керчиште, го претставуваат континуитетот на христијанската вера во регионот од византискиот период до следните векови.
„Нивното зачувување, често од страна на муслиманските жители на областа, е доказ за меѓуверскиот соживот и почитувањето на локалната заедница кон историското и духовното наследство“, вели Сејди.
Според Сејди, црквата ги зачувува оштетените фрески и типичните византиски архитектонски елементи, со камени ѕидови споени со варов малтер, украсени со орнаменти и тесни прозорци што овозможуваат влегување на природна светлина, одразувајќи го стилот на градење од доцновизантискиот период и влијанијата од околните региони.
Иако многу православни жители на Ербеле го напуштиле градот со години, некои од нив продолжуваат да ги носат своите роднини да почиваат на гробиштата во близина на црквата. Селаните велат дека црквата ја посетуваат не само православни верници, туку и други луѓе од целата земја, главно оние што бараат помош поради здравствени проблеми.
